Wszystkie atrakcje Puszczy Niepołomickiej

Puszcza Niepołomicka to jeden z najczęściej odwiedzanych terenów zielonych w okolicy Krakowa. Jest duża, w miarę płaska, łatwo dostępna, pełna rekreacyjnych i historycznych atrakcji – nic więc dziwnego, że od dawna ma liczne grono wielbicieli. A co dokładnie można tam robić lub zobaczyć? Na takie właśnie pytania postaram się odpowiedzieć w tym artykule.

Nie jest to oczywiście mój pierwszy tekst o Puszczy Niepołomickiej. Parę lat temu urządziłem sobie wycieczkę rowerową po jej terenach, kiedy indziej próbowałem przejść wszystkie tamtejsze szlaki piesze podczas jednej wycieczki. Wiele razy byłem tam również podczas przejazdów jakimiś dłuższymi trasami rowerowymi. Teraz chcę na ten kompleks spojrzeć jeszcze inaczej, wyszukując, odwiedzając i opisując wszystkie atrakcje, na jakie uda się tam trafić. Zamieszczę też parę map, które mogą okazać się pomocne przy planowaniu własne wycieczki.

O Puszczy Niepołomickiej

Puszcza położona jest na wschód od Krakowa, a jej najbliższy kraniec jest oddalony od centrum miasta o jakieś 20 kilometrów. Ma powierzchnię około 110 kilometrów kwadratowych i obecnie dzieli się na główny kompleks (to jemu będzie poświęcony ten tekst) oraz kilka mniejszych, położonych na północ i niezagospodarowanych turystycznie.

Kiedyś, wszystko to było nie tylko jedną całością, ale i częścią jeszcze większego lasu, który porastał tę część kraju. W skutek wyrębu, na przestrzeni lat obszar zalesiony znacznie się zmniejszył oraz zmienił swój charakter. Obecnie większość Puszczy Niepołockiej to po prostu las gospodarczy, a dzikich, objętych ochroną terenów pozostało naprawdę niewiele.

Pierwsze, historyczne wzmianki o Puszczy Niepołomickiej pochodzą z XIII wieku. W tamtych czasach była własnością polskich królów, którzy ze względu na bliskość Krakowa często urządzali na jej terenach polowania. Na własność skarbu państwa przeszła dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.

W czasie II Wojny Światowej, na terenie puszczy doszło do kilku starć oraz masowych egzekucji, co przypominają liczne groby i mogiły porozrzucane po jej terenach. Łatwo też trafić na miejsca i architekturę związaną z kultem religijnym.

Dziś jedną z najważniejszych ról Puszczy Niepołomickiej jest rekreacja. Codziennie odwiedzają ją setki, jak nie tysiące osób, które mają do dyspozycji wiele szlaków pieszych, biegowych, rowerowych, a zimą również narciarskich. Postawiono również mnóstwo punktów do odpoczynku i tablic informacyjnych.

Dojazd do Puszczy Niepołomickiej

Ze względu na duże rozmiary puszczy, ciężko wskazać jeden punkt, gdzie należałoby się dostać. Miejsc, w których można zacząć wycieczkę jest co najmniej kilkanaście i znajdują się nie tylko na skrajach kompleksu, ale i przy Drodze Królewskiej, przebiegającej środkiem lasu. W każdej z tych lokalizacji znajdują się mniejsze lub większe parkingi, chyba zawsze bezpłatne.

Oprócz dojazdu własnym samochodem, istnieje również opcja dotarcia przy pomocy komunikacji publicznej. Przez miejscowości położone na południu puszczy przebiega bardzo popularna linia kolejowa, natomiast Niepołomice są całkiem nieźle skomunikowane z Krakowem. Na tamtejszy dworzec dojeżdżają zarówno busy prywatnych przewoźników, jak i krakowskie MPK.

Puszcza Niepołomicka – atrakcje

Szlaki rowerowe

Przez teren Puszczy Niepołomickiej przebiega obecnie aż 8 szlaków rowerowych. Jednakże, tylko jeden z nich znajduje się tu w całości, reszta wybiega poza teren leśnego kompleksu lub jest jedynie fragmentem znacznie dłuższej trasy. Mapę z przebiegiem i kolorami tych szlaków przedstawiam poniżej:

Trasa rowerowa i narciarstwa biegowego – jedyna trasa w całości położona się na terenie puszczy. Jest oznaczona kolorem zielonym i mierzy niecałe 7 kilometrów. Znajduje się w zachodniej części kompleksu, niedaleko drogi krajowej 75. Szlak wytyczono po drogach gruntowych. Pewnym problemem jest tu oznaczenie trasy – zielone symbole widziałem tylko w okolicy „krajówki”, później byłem już zdany wyłącznie na mapę.

Bursztynowy Szlak Greenways – to część długodystansowej, międzynarodowej trasy, wytyczonej śladami dawnego Szlaku Bursztynowego. Do Puszczy Niepołomickiej wchodzi od strony Niepołomic, prowadząc najpierw chodnikiem wzdłuż drogi krajowej 75. Potem skręca na niedługi odcinek szutrowy, a następnie wiedzie już asfaltowymi ulicami: Drogą Królewską i Żubrostradą w stronę Mikluszowic.

Melo Metropolis (fragment EuroVelo 4) – kolejna dłuższa trasa, wchodząca w skał europejskiej sieci szlaków rowerowych EuroVelo. Do puszczy dociera od strony Woli Batorskiej, a następnie prowadzi Drogą Królewską i Żubrostradą w kierunku Mikluszowic. Moją szczegółową relację z przejazdu szlakiem Velo Metropolis można przeczytać tutaj.

Velo Raba – ta trasa dopiero powstaje. Docelowo ma przebiegać od Chabówki do Ujścia Solnego i mierzyć około 125 kilometrów. Na terenie Puszczy Niepołomickiej prowadzi od stacji kolejowej w Stanisławicach do Mikluszowic po wyłącznie asfaltowych drogach. Na dzień dzisiejszy (marzec 2021) szlak nie jest jeszcze oznakowany.

Rowerowy Pierścień Solny „Salina Cracoviensis” – około 90-kilometrowej długości pętla, prowadząca śladem dawnego przemysłu solnego. Oprócz Puszczy Niepołomickiej odwiedza między innymi Wieliczkę i Bochnię. Na terenie puszczy ciągnie się od Staniątek do Damienic, prowadząc najpierw częściowo szutrami, a później już tylko asfaltami do Drodze Królewskiej, Żubrostradzie oraz jednej z bocznych alejek o przebiegu północ – południe.

Trasa oznaczona jest kolorem niebieskim, jednak symbole nie zawsze jest kompletne. Największe braki występują w zachodniej części puszczy. Relację z pokonania całości szlaku „Salina Cracoviensis” można przeczytać pod tym adresem.

Szlak Doliny Drwinki – krótka, 16-kilometrowa trasa łącząca szlak Solina Cracoviensis z Wiślaną Trasą Rowerową. Prowadzi od jednego ze skrzyżowań w Puszczy Niepołomickiej do miejscowości Ujście Solne. Na terenie puszczy wiedzie chwilę Żubrostradą, później odbija na północ na jedną z dróg gruntowych i opuszcza leśny kompleks w okolicy mostu nad rzeką Drwinką.

Szlak rowerowy im. Żeleńskich (czarny) – około 50-kilometrowa trasa prowadząca z Puszczy Niepołomickiej do położonej na południu miejscowości Jodłownik. Trasa oznaczona jest kolorem czarnym i posiada niedawno odnowione oznaczenia. W puszczy znajduje się tylko niewielka jej część, wytyczona na drogach gruntowych w zachodniej części kompleksu. Relację z przejechania całości tego szlaku można przeczytać tutaj.

Szlak rowerowy im. Żeleńskich (czerwony) – druga, boczna odnoga opisanego powyżej szlaku. Ta oznaczona jest kolorem czerwonym i prowadzi z innego, położonego nieco bardziej na wschód miejsca w Puszczy Niepołomickiej do miejscowości Grodkowice. W puszczy biegnie drogami szutrowymi, w jej południowej części odwiedza Wężowy Staw – jeden z największych na terenie kompleksu. Z opisem całości tej trasy można zapoznać się w tym artykule.

Szlaki piesze

Przez teren Puszczy Niepołomickiej przebiegają cztery piesze szlaki turystyczne:

• zielony szlak Stanisławice – Niepołomice, wytyczony po między innymi Drodze Królewskiej oraz licznych drogach gruntowych. Całość ma 17 kilometrów długości, znaczna większość przebiega w terenie zalesionym. Spacerując tym szlakiem można odwiedzić parę najbardziej popularnych miejsc i atrakcji puszczy.
• czarny szlak Sitowiec – Szarów, będący drugą, typowo turystyczną trasą w puszczy. Mierzy około 3,5 kilometra i wytyczono go między przysiółkiem Sitowiec, a stacją PKP Szarów. Prowadzi po różnego rodzaju drogach, od asfaltowych, przez szutry i leśne ścieżki, po nieco podmokłą przeprawę przez torfowisko Wielkie Błoto.
• Droga św. Jakuba – długodystansowy szlak pielgrzymkowy, który Puszczę Niepołomicką jedynie przecina na dwóch krótkich odcinkach w jej zachodniej części. Prowadzi leśnymi ścieżkami, głównie w pobliżu ruchliwej drogi.
• Ścieżka przyrodniczo – leśna „Puszcza Niepołomicka”, będąca krótką pętlą, wytyczoną blisko zachodniego skraju kompleksu. Wiedzie w większości leśnymi dróżkami, mijając wiele punktów odpoczynku oraz tablic informacyjnych.

Z dokładniejszym opisem tych szlaków można zapoznać się w tym tekście, gdzie dzielę się wrażeniami z ich przejścia podczas jednej wycieczki. Tu zamieszczam jedynie mapę wspomnianych tras:

Droga Królewska

To historyczna trasa, którą polscy władcy udawali się kiedyś na polowania organizowane na terenie puszczy. Prowadzi spod zamku w Niepołomicach do Poszyny. Dziś ma formę asfaltowej ulicy z dopuszczonym ruchem samochodowym. Przy szosie znajduje się kilka godnych uwagi atrakcji, a także jeden z głównych parkingów. Ze względu na dobrą nawierzchnię oraz przebieg licznych szlaków, Droga Królewska cieszy się również sporą popularnością wśród rowerzystów.

Czarny Staw

Największy staw na terenie puszczy. Zajmuje powierzchnię około 2 hektarów i znajduje się we wschodniej części kompleksu, niedaleko niebieskiego szlaku „Salina Cracoviensis” (wymagany znajd z asfaltu na drogę szutrową). Jest dość popularny wśród turystów, którzy chętnie przesiadują nad jego brzegiem. Dookoła zbiornika można się przespacerować nieoznaczoną, leśną ścieżką.

Ośrodek hodowli żubrów

Od roku 1938 na terenie Puszczy Niepołomickiej działa ośrodek hodowli żubrów. Po powierzchnię około 70 hektarów, gdzie obecnie żyje około 30 osobników. Teren jest otoczony betonowym płotem i niedostępny dla turystów. Zobaczenie zwierzęcia jest możliwe, ale wymaga trochę szczęścia przy obserwacji terenu przez niewielkie dziury w ogrodzeniu.

Plac zabaw i parking leśny

W pobliżu przebiegającej przez puszczę drogi krajowej 75 znajduję się kilka dość pojemnych parkingów. Jeden z nich połączony jest z dużym terenem wypoczynkowym, usianym dziesiątkami wiat, ławek, stołów oraz sprzętu do zabaw i ćwiczeń na świeżym powietrzu.

Pomniki

Na terenie Puszczy Niepołomickiej można trafić na wiele mniejszych lub większych pomników, poświęconych ważnym wydarzeniom lub osobom zasłużonym dla regionu. Mi udało się zlokalizować pięć, choć nie wykluczam, że może ich być jeszcze więcej.

Dwa pierwsze znajdują się w pobliżu ośrodka hodowli żubrów w Poszynie i poświęcone zostały leśnikom Tadeuszowi Irzabkowi i Stanisławowi Majewskiemu. Mają postać niewielkich, kamiennych obelisków z wmurowanymi płytami.

Część pomników wiąże się z wydarzeniami wojennymi. Na południu puszczy, niedaleko wejścia na teren jednostki wojskowej, trafimy na konstrukcję wzniesioną na stulecie odrodzenia Polski. Kawałek dalej, przy asfaltowej drodze ciągnącej się w stronę wojskowego osiedla stoi niewielka tablica upamiętniająca pilota Wacława Króla oraz jedną z bitew powietrznych stoczonych nad Puszczą Niepołomicką w pierwszych dniach II Wojny Światowej.

Ostatni z pomników, który udało mi się odszukać, znajduje się przy torach kolejowych we zachodniej części puszczy, bezpośrednio przy czarnym szlaku rowerowym. Upamiętnia przeprowadzony w 1944 roku, nieudany zamach na niemieckiego gubernatora Hansa Franka.

Miejsca pamięci i kultu religijnego

Kolejną grupą atrakcji są te związane z często tragicznymi wydarzeniami, których świadkiem była puszcza. Do masowych egzekucji dochodziło głownie podczas II Wojny Światowej, a ich ofiarami byli Polacy, Żydzi oraz ludność innych krajów uznanych za wrogie przez hitlerowskich okupantów.

Jednym z najważniejszych miejsc tego typu są wzgórza Kozie Górki, gdzie w roku 1943 zgładzono około 1000 osób. Kamienny, kilkumetrowy obelisk znajduje się w zachodniej części kompleksu, niedaleko żółtej ścieżki przyrodniczej.

W części wschodniej, przy zielonym szlaku turystycznym możemy trafić na cmentarz wojenny, poświęcony 52 żołnierzom 5 Pułku Strzelców Podhalańskich, którzy polegli tu w 1939 roku. Na zadbanym, ogrodzonym terenie znajdują się trzy krzyże oraz tablica z listą nazwisk.

Inny cmentarz wojenny znajduje się niedaleko przysiółka Sitowiec, blisko początku czarnego szlaku pieszego. Ten poświęcony jest z kolei ofiarom I Wojny Światowej. W kilku grobach spoczywa łącznie 43 żołnierzy rosyjskich i austro-węgierskich.

Niewielki cmentarz wojenny znajduje się również w Podborzu, tuż za zachodnim krańcem puszczy, przy niebieskim szlaku rowerowym. Pochowano tam 8 rosyjskich żołnierzy poległych w walkach I Wojny Światowej. Przy grobach znajduje się również ponad 200-letnia kapliczka.

Część z występujących na terenie puszczy mogił poświęcona jest wyłącznie Żydom. Na pierwszy z cmentarzy trafiłem w zachodniej części lasu, niedaleko Kozich Górek, drugi znajduje się na południowo-wschodnim krańcu kompleksu. Oba zawierają szczątku co najmniej kilkuset ofiar hitlerowskich zbrodni.

Przy Drodze Królewskiej, niedaleko Poszyny, znajduje się jeszcze jedna atrakcja z gatunku tych religijnych. Jest nią drewniana kapliczka w formie niewielkiego domku ufundowana przez Zygmunta I Starego w XVI wieku. Jej obecna forma jest współczesną rekonstrukcją starej budowli. W środku znajduje się między innymi płaskorzeźba św. Huberta – patrona myśliwych.

Królewskie Dęby

W zawierającej setki tysięcy, jak nie miliony drzew puszczy, znajduje się kilka wyjątkowych okazów. Są to dęby, zwane królewskimi, poświęcone dawnym władcom, który często odwiedzali te tereny. Mi udało się namierzyć cztery drzewa tego typu.

Największym i najbardziej imponującym jest Dąb króla Zygmunta I Starego, mający obecnie ponad 500 lat. Rośnie przy czarnym szlaku pieszym, niedaleko torfowiska Wielkie Błoto.

Jadąc lub spacerując Drogą Królewską można trafić na Dąb Augusta II pochodzący z roku 1875. Jest ogrodzony drewnianym płotem i towarzyszy mu niewielka kapliczka. Drzewo to posadzono na miejsce starego, znacznie większego dębu, który został zniszczony w wyniku trafienia piorunem.

Najmniejszy z królewskich dębów znajduje się przy cmentarzu wojennym w Sitowcu, również przy czarnym szlaku pieszym. Nosi nazwę Dąb Stefana Batorego i pochodzi z 2003 roku. Wtedy to został posadzony w miejsce starego, znacznie potężniejszego drzewa, które również ucierpiało na skutek trafienia piorunem.

Ostatnią z tej serii atrakcji jest Dąb Jagielloński. Niestety, jakiś czas temu drzewo runęło i obecnie podziwiać można już tylko jego szczątki, znajdujące się w północnej części puszczy, niedaleko rezerwatu Giebiel (po prawej stronie pierwszej drogi, która prowadzi po wschodniej stronie rezerwatu).

Rezerwaty i inne obszary chronione

W głównej, największej części Puszczy Niepołomickiej zostały utworzone 3 rezerwaty:

• Długosz Królewski – położony w południowej części lasu i skupiony na ochronie tytułowego Długosza Królewskiego, czyli zagrożonego gatunku paproci. Ma powierzchnię 24 hektary, powstał w 1963 roku.
• Gibiel – największy, niemal 30-hektarowy rezerwat, utworzony w roku 1961. Znajduje się w północnej części puszczy, niedaleko ośrodka hodowli żubrów. Skupia się głównie na ochronie pierwotnego, niemal naturalnego drzewostanu.
• Dębina – niewielki, 13-hektarowy rezerwat znajdujący się blisko południowo-wschodniego krańca puszczy. Ochronie podlega tu fragment starego lasu grądowego.

W innych, niezagospodarowanych turystycznie fragmentach Puszczy Niepołomickiej (tych na północ od głównego kompleksu), utworzono też 3 inne rezerwaty, noszące noszące nazwy Lipówka, Koło oraz Wiślisko Kobyle. Są one jednak nieco trudniej dostępne i podczas tej wycieczki nie udało mi się do nich dostać.

Ostatnim z objętych ochroną terenów jest torfowisko Wielkie Błoto. To największy obszar bagienny w Małopolsce, zajmujący powierzchnię około 400 hektarów. Przez Wielkie Błoto przebiega fragment czarnego szlaku pieszego. Warto mieć na uwadze, że po większych opadach marsz może być znacznie utrudniony.

Wszystkie wymienione tutaj atrakcje zaznaczyłem również poniższej mapie.

Podsumowanie

Wbrew tytułowi artykułu, na pewno nie są to wszystkie atrakcje, jakie Puszcza Niepołomicka oferuje odwiedzającym. Ten teren jest ogromny i z pewnością nie da się poznać całości podczas jednej lub nawet kilku wycieczek. Myślę, że łatwo jednak zauważyć, że jest tu co robić, a szeroki przekrój atrakcji sprawia, że praktycznie każdy znajdzie coś dla siebie.

Ja sam Puszczę Niepołomicką odwiedzam dość często. Jestem tam kilka, może nawet kilkanaście razy w roku. Głównie na rowerze, choć zdarzają się także piesze wycieczki. Choć znam ją już nie najgorzej, wciąż mi się nie znudziła. Co więcej, już teraz mam w planie parę kolejnych wycieczek, które będę chciał tam w niedalekiej przyszłości zrealizować.